Τα Δημοτικά μας τραγούδια

Του συνεργάτη μας Ανδρέα Μουντούρη. 

E-mail : a.moudouris@gmail.com

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, άνθιζε το δημοτικό τραγούδι. Κανείς όμως δεν ασχολήθηκε μ’ αυτό στα σοβαρά. Κυριαρχούσαν οι κλασικές επιστήμες στην Ευρώπη της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, στις οποίες διέπρεπαν κατά καιρούς και Έλληνες των ελληνικών παροικιών της Ευρώπης. Εδώ στην Ελλάδα ο  Έλληνας δεν κατέγραφε, δεν σχολίαζε, δεν αξιολογούσε τη λαϊκή παράδοση. Την παράδοση τη ζούσε μαζί με τη σκλαβιά του και πονούσε. Η ώθηση προς την κατεύθυνση αυτή της λαογραφίας, μέρος της οποίας είναι και τα δημοτικά τραγούδια, είναι γεγονός των μετεπαναστατικών χρόνων.                                 

Την ώθηση την έδωσαν κάποιες εκδόσεις του εξωτερικού και συγκεκριμένα μια έκδοση συλλογής δημοτικών τραγουδιών από το Γάλλο φιλόλογο, λόγιο καθηγητή και κριτικό Fauriel. Μια έκδοση με πολλά και σπουδαία κολακευτικά σχόλια γύρω από την αξία των δημοτικών μας τραγουδιών, που τράβηξε την προσοχή και ξύπνησε το ενδιαφέρον πολλών Ελλήνων ώστε ν’ ασχοληθούν με το θέμα. Ανάμεσά τους, ο φιλόλογος καθηγητής Νικόλαος Πολίτης, ο οποίος διέθεσε όλη του τη ζωή στη συλλογή και καταγραφή του λαογραφικού υλικού της χώρας. Το υλικό που συγκέντρωσε ήταν τεράστιο σε όγκο και πολύπλευρο σε περιεχόμενο. Έπρεπε να οργανώσει αυτό το χάος. Αποτέλεσμα του μόχθου του ήταν οι τέσσερις τόμοι των παροιμιών και οι δύο τόμοι των παραδόσεων. Δικαίως αποκλήθηκε πατέρας της Λαογραφίας.

Ο Νικόλαος πολίτης κατέταξε τα δημοτικά τραγούδια στις παρακάτω κατηγορίες: 

1) Τραγούδια Ιστορικά.

 Αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα, που χαράχτηκαν βαθειά στη ψυχή του λαού, όπως πολιορκία και καταστροφή πόλεων. Ο ελληνισμός ουδέποτε έπαψε να ελπίζει στην απελευθέρωσή του. Με τραγούδια θρηνούσε τις μεγάλες συμφορές και με τραγούδια γεμάτα ελπίδα τραγουδούσε τον αναμενόμενο λυτρωμό.                                                                                                                

2) Παραλογές.

Τραγούδια μεγάλα σε αριθμό στίχων, με βασικό στοιχείο το μυθικό, το απίθανο, το θρυλικό, το παράλογο. Πάντοτε ο μύθος τρέφει του λαού τη φαντασία η οποία αρέσκεται να μεγαλοποιεί, να δραματοποιεί τα γεγονότα. 

3) Τα νανουρίσματα.

Όλη η μητρική αγάπη, η περηφάνια, οι ευχές και τα όνειρα της μάνας, για το παιδάκι της στην κούνια, που το κοιμίζει, το κοιτά και το καμαρώνει, αποτυπώνονται στα τραγουδάκια που αυτοσχεδιάζει, για να τα αποκοιμίσει. Αυτά είναι τα νανουρίσματα.

4) Τα τραγούδια του γάμου.

Ο γάμος είναι το σημαντικότερο γεγονός στη ζωή των ανθρώπων κι είναι φυσικό να γιορτάζεται πανηγυρικά. Τα τραγούδια αυτά είναι όλα δημοτικά και όλα με το στόμα των καλεσμένων, αφού ηχοπαραγωγικές πηγές δεν υπήρχαν. Οι πρώτες κοπέλες που έφταναν στο σπίτι της νύφης έστηναν το χορό τραγουδώντας με το στόμα τα τραγούδια που χόρευαν. Και για να θυμηθούμε τον ποιητή που περιγράφει την ελληνική ύπαιθρο : «Γάμος γεμίζει από χαρές και γέλια το χωριό κι αντιλαλεί το νυφικό τραγούδι πέρα ως πέρα».                                  

5) Τα τραγούδια της ξενιτιάς.

Συνήθως ο ξενιτεμός έχει οικονομικά κίνητρα. Γίνεται μετακίνηση των πληθυσμών από φτωχότερους σε πλουσιότερους τόπους. Επομένως μεγάλη πίεση, μεγάλη ανάγκη σπρώχνει τους νέους στο εκπατρισμό. Μεγάλη, φοβερή στιγμή ν’ αφήνεις την άγια σου πατρίδα, φύση, γη και ουρανό κι αγαπημένα πρόσωπα και να βρίσκεσαι σε μέρη άγνωστα, αφιλόξενα, παγερά, τυλιγμένος στη μοναξιά σου. Ο πόνος κι όποια άλλα συναισθήματα πλημμυρίζουν τις καρδιές αυτών που μένουν, και το διαρκές όνειρο του γυρισμού, το «νόστιμο ήμαρ» αυτών που φεύγουν. Αυτά είναι τα τραγούδια της ξενιτιάς.

«Την ξενιτιά, την ορφανιά, την πίκρα ,την αγάπη τα τέσσερα τα ζύγισαν, βαρύτερα ειν’ τα ξένα.

Ο ξένος εις την ξενιτιά πρέπει να βάλει μαύρα για να ταιριάζει η φορεσιά με της καρδιάς τη λάβρα».

6) Τα τραγούδια της αγάπης.

Η αγάπη, απ’ την απλή συμπάθεια που οδηγεί στις όμορφες στιγμές και τα συνοικέσια (προξενιά), μέχρι τους σφοδρούς έρωτες και την τέλεια αγάπη, είναι στοιχείο που διαποτίζει τις καρδιές των νέων ανθρώπων και οδηγεί συνήθως στο μυστήριο του γάμου, στη συνύπαρξη ανθρώπων, την αναπαραγωγή του είδους, τη δημιουργία οικογένειας, του βασικότερου θεσμού που αποτελεί και το βασικό κοινωνικό και οικονομικό κύτταρο της ζωής του ανθρώπου. Και αφού το στοιχείο της αγάπης είναι καθημερινό, επικοινωνιακό, δυνατό και εκστασιακό, είναι δημιουργός των περισσότερων δημοτικών τραγουδιών. Η χαρά κι ο καημός της αγάπης συνήθως οδηγεί στα γλέντια και γλέντια χωρίς τραγούδι και χορό δεν γίνονται. Στα γλέντια, τους γάμους και τα πανηγύρια, όπου κυριαρχεί ο χορός, τα δημοτικά τραγούδια είναι της αγάπης.

«Μάννα μ’ στο περιβόλι μας και στην αμυγδαλιά μας

πήγα να μάσω λάχανα, πήγα να μάσω άνθη.

Κι εκεί καθόταν τρεις αετοί και οι τρεις καλοί λεβέντες,

ένας με μήλο με βαρεί κι ο άλλος με δαχτυλίδι

κι ο τρίτος ο μικρότερος μ’ ένα χρυσό γαϊτάνι».

****

«Ας παν’ να ιδούν τα μάτια μου,

πως τα περνάει η αγάπη μου.

Μην βρήκε αλλού κι αγάπησε

κι εμένα μ’ απαράτησε».

***

«Να είχα ένα μήλο νάριχνα στο πέρα παραθύρι

να τσάκιζα το μαστραπά πούχει το μόσχο μέσα,

το μόσχο το γαρύφαλλο και το μακεδονήσι

Και μέσα η κόρη κάθεται κεντάει χρυσό μαντήλι.

Το μαντηλάκι που κεντάς σ’ εμένα να το στείλεις.

Να μην το στείλεις μοναχό παρά με την αγάπη

                                             ***

Βλέπεις εκείνο το βουνό το κορφανταριασμένο ;

Εκεί είν’ ο πύργος γυάλινος με κρυσταλλένια τζάμια.

Μέσα κοιμάται μια ξανθιά μίας χήρας θυγατέρα.

Το πώς να τη ξυπνήσουμε το πώς να της το πούμε.

Ξύπνα καημένη Αναστασιά, ξύπνα καημένη κόρη

ξύπνα ν’ ανάψεις τη φωτιά, να σβήσεις το λυχνάρι,

γιατί μας πήρε η χαραυγή, μας πήρε μεσημέρι.

Συνεχίζεται……