Η ευθραυστότητα της ψυχικής μας ζωής στον απόηχο του φόβου

Στον απόηχο της αγωνίας, η ζωή επιμένει να αναζητά το νόημα και την αξία της στις ανθρώπινες σχέσεις

Ο Μάκης Μάκκας γράφει για τον φόβο που διαπερνά βίαια τον ψυχισμό των ανθρώπων και μας καθιστά ευάλωτους.

Το βίωμα της έξαρσης του κορωνοϊού έφερε για την πλειοψηφία των ανθρώπων μια αιφνίδια ανατροπή της σταθερότητας και της συνέχειας (απώλεια εργασίας, κλείσιμο επιχείρησης, φόβος ασθένειας, αδυναμία ηλικιωμένων γονέων, περιοριστικά μέτρα), ενώ σε πολλούς από εμάς παρατηρούμε έντονα συναισθήματα και συγκινήσεις που θα μας συνοδεύσουν για πολύ καιρό ακόμα.

Υπάρχουν περιπτώσεις που κάτω από τεταμένο κλίμα βιωμένης απειλής παρατηρούμε να δημιουργείται μια εμπλοκή της σκέψης και διάλυση της συναισθηματικής ζωής, που οδηγεί είτε σε ένα καταθλιπτικό αυτοσυναίσθημα (όλα είναι μάταια, δεν έχει νόημα, είμαι αδύναμος, κανένας δεν είναι διαθέσιμος για εμένα) είτε σε μια αναδίπλωση - κλείσιμο στον εαυτό, ρήξη με τον κοινωνικό δεσμό και επιθετικές συμπεριφορές (ο κόσμος είναι σκληρός, απειλητικός, δεν είναι διαθέσιμος, και δεν μπορείς να εμπιστευθείς κανένα και τίποτα, σώσε το τομάρι σου με κάθε τρόπο).

Κάποιοι, με αφορμή το βίωμα της έξαρσης του κορωνοϊού, αναβιώνουν και παλαιά τραύματα (θανάτους αγαπημένων, ασθένειες, παλαιότερες προσωπικές - κοινωνικές απώλειες ), που γενούν στον ψυχισμό τους βασανιστικά ερωτήματα: Γιατί δεν έχω ανθρώπους κοντά μου τώρα στα δύσκολα;», «Πότε θα έρθει το... καλύτερο αύριο και πόσο ακόμα χρειάζεται να προσπαθήσω;», «Ποιος είναι ο λόγος που οι άλλοι δεν με υπολογίζουν όσο θα έπρεπε;»
Ο φόβος διαπερνά βίαια τον ψυχισμό των ανθρώπων και τους καθιστά ευάλωτους. Δεν ξέρουν τι τους ξημερώνει, ζουν την αιφνίδια απώλεια εργασίας, σχέσεων, δεσμών από τη μια μέρα στην άλλη. Έχουμε ανατροπή όρων ζωής, περιορίζεται ο χώρος για όνειρα, ελπίδα μιας καλύτερης ζωής. Αδειάζει η ζωή από νόημα, αξίες και σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης. Καλλιεργείται η εξατομίκευση και εκεί οι αδύναμοι, ευάλωτοι αποξενώνονται και από τον ίδιο τον εαυτό τους που δεν τον αντέχουν.

Η ακραία μοναξιά γίνεται ο καθοριστικός παράγοντας της ζωής τους και αισθάνονται ντροπή για αυτό που τους συμβαίνει, ότι αυτοί φταίνε για την κατάστασή τους και αυξάνει μέσα τους το αίσθημα της ταπείνωσης και της ενοχής και αυτό τους γεμίζει απελπισία και κάνει την κατάστασή τους αδιέξοδη.

Βυθίζονται στο κενό και κάνουν μαύρες σκέψεις, ότι είναι βάρος, δεν αξίζει κανένας να ασχοληθεί μαζί τους. Εδώ και χρόνια έχουν διαρραγεί κοινωνικοί δεσμοί (γειτονιά, συλλογικότητες) που θα μπορούσαν να βοηθήσουν, να πλαισιώσουν, να λειτουργήσουν υποστηρικτικά στους ευάλωτους, αδύναμους.

Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο απειλητικό, αβέβαιο, όπου δεν υπάρχει συνοχή και ενιαία αντιμετώπιση των προβλημάτων. Οι θεσμοί που μέχρι χθες τον υποστήριζαν και τον πλαισίωναν αποτελώντας το σταθερό σημείο συναισθηματικής επένδυσης και αναφοράς (οικογένεια, γειτονιά, συλλογικότητες) έχουν χάσει τη δυναμική τους και αξιοπιστία τους.

Οι άνθρωποι μπροστά στη νέα δοκιμασία, τις δικές τους αγωνίες και το αίσθημα αυτοσυντήρησης δεν δείχνουν διαθέσιμοι να παράσχουν βοήθεια συναισθηματική – ψυχική σε αυτούς που είναι πιο ευάλωτοι και βλέπουν να ταράζεται η οριακή ισορροπία που είχαν μέχρι σήμερα.

Ο καθένας μας έχει ένα σημείο ψυχικής θραύσης και σπάει κάτω από την απώλεια πραγματικών ή συμβολικών συναισθηματικών αναφορών που έδιναν νόημα και αξία στην ύπαρξή του και ασφάλεια μέσα στον κόσμο.

Οι τραυματικές καταστάσεις προκαλούν εισροή εξορμητικών διεργασιών (κάπου να ξεσπάσω τα εσωτερικά και καταθλιπτικά άγχη που απειλητικά με κατακλύζουν) και την πτώση – το πένθιμο μούδιασμα κάτω από την πίεση της απειλής του με στροβιλίζει. Το τραυματικό και απειλητικό που επικρατεί, αποδιοργανώνει και οδηγεί το άτομο σε παθολογικές συμπεριφορές και συμπτώματα.

Βλέπουμε την παραίτηση - απόσυρση από κοινωνικούς δεσμούς, και την απώλεια ταυτότητας που χτίζεται μέσα από τις συναισθηματικές σχέσεις, τον λόγο, τη βιωμένη ανθρωπινή εμπειρία. Σε ορισμένους αναδύονται μεγαλύτερα άγχη και φόβοι και τους μετατρεπουν σε ανθρώπους που μοιάζουν ακινητοποιημένοι με καμιά ελπίδα για το μέλλον, ή θυμωμένους που ψάχνουν κάποιους γύρω τους για να ξεσπάσουν βίαια την εσωτερική αγωνία που τους κατακλύζει.

Έχουμε ανατροπή όρων ζωής, περιορίζεται ο χώρος για όνειρα, ελπίδα μιας καλύτερης ζωής. Αδειάζει η ζωή από νόημα, αξίες και σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης. Καλλιεργείται η εξατομίκευση, το κλίμα αβεβαιότητας και οι στρεσογόνες συνθήκες οδηγούν σε συμπεριφορές σκληρού ατομισμού και αδύναμων ασταθών κοινωνικών σχέσεων.

Παρατηρούνται στους ανθρώπους αυτούς ψυχική σύγχυση / απώλεια νοητικής καθαρότητας και μαζί δυσχέρεια αντίληψης περιβαλλοντικών συνθηκών. Απώλεια ικανότητας συμβολοποίησης και νοηματοδότησης όσων ζουν. Όλα αυτά μαζί με την αδυναμία του ψυχισμού να κατασκευάσει ένα θετικό σενάριο για το μέλλον που θα του επιφέρει αυτοπαραρηγορητικές σκέψεις και μια εσωτερική ασφάλεια.

Ακόμη το αναγκαστικό διάλειμμα από την καθημερινή ρουτίνα και η παραμονή στο σπίτι όλης της οικογενείας φέρνει μια ευκαιρία και για ουσιαστική επικοινωνία και επαφή ανάμεσα στα μέλη, να δουν που βρίσκονται ως οικογενειακό σύστημα σχέσεων. Με λύπη παρατηρούμε η συνάντηση αυτή, η τριβή, να γίνεται συχνά πεδίο ισχυρών συγκρούσεων ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, που βρίσκουν τους εαυτούς τους να στροβιλίζονται γύρω από ανικανοποίητα, ματαιώσεις που αναζητούν επίλυση, και που γεννούν θυμό, ένταση, θλίψη, απογοήτευση. Ένα ανασφαλές συναίσθημα σε όλους ότι δεν είμαστε καλά εδώ μέσα. Αυτό γεννάει φόβο και θλίψη ειδικά στα παιδιά.

Η λύση σε αδιέξοδα και στην απόγνωση δεν είναι το κλείσιμο στον εαυτό μας και τα φαντάσματα μας.

Η λύση σε αδιέξοδα και στην απόγνωση δεν είναι το κλείσιμο στον εαυτό μας και τα φαντάσματα μας. Στη δοκιμασία ο καθένας προσπαθεί να βρει μέσα του και να ανασύρει αποθέματα ψυχικών αντοχών, και ίσως τα βρει εάν παραμείνει «κοντά» στους ανθρώπους με αλληλεγγύη (τόσοι άστεγοι δίπλα μας) καθαρό βλέμμα, λόγο γεμάτο κατανόηση και συμπάθεια.

Συνειδητοποιώντας τι συμβαίνει γύρω μας, δεν μπορεί παρά να θλίβεσαι. Άνθρωποι άστεγοι, διαλυμένες οικογένειες ψυχικά διαταραγμένοι, άπειρα ζώα αδέσποτα που πεινάνε, παιδιά που κακοποιούνται, άνθρωποι που ζουν φτώχεια, στέρηση και... πόσες ακόμη συνθήκες ασύμβατες για την ψυχή, μονάχα να σε κάνουν να στενοχωριέσαι μπορούν.

Ο ευάλωτος και μοναχικός άνθρωπος αισθάνεται στίγμα για τη μοναχικότητα, ντροπή για την αδυναμία, ενοχοποίηση για την απομόνωσή του.

Ορισμένοι δεν μπόρεσαν να κρατηθούν στον κοινωνικό ιστό, προσπάθησαν αλλά δεν τα κατάφεραν για διάφορους λόγους. Άλλους τους εξοστράκισε το σύστημα. Ο ευάλωτος και μοναχικός άνθρωπος αισθάνεται στίγμα για τη μοναχικότητα, ντροπή για την αδυναμία, ενοχοποίηση για την απομόνωσή του.

Στη δοκιμασία ο καθένας προσπαθεί να βρει μέσα του και να ανασύρει αποθέματα ψυχικών αντοχών, και ίσως τα βρει εάν παραμείνει «κοντά» στους ανθρώπους με αλληλεγγύη, καθαρό βλέμμα, λόγο γεμάτο κατανόηση και συμπάθεια. Το σημαντικό είναι ο άνθρωπος να μη μείνει μόνος, να μη βυθιστεί στα λιμνάζοντα νερά της θλίψης και ανημποριάς. Η κοινωνία να κάνει ό,τι μπορεί για να τον κρατήσει στο εσωτερικό της.

Η συμβολή των φροντιστών είναι η έγκαιρη αντιμετώπιση του τραυματικού που αναδύθηκε κάτω από τη συναισθηματική πίεση και να δώσει στο άνθρωπο τη δυνατότητα να εκφραστεί να μιλήσει ή και να κλάψει. Να μην επιτρέψει την καθήλωση και την εισβολή των αμυντικών μηχανισμών και να βοηθήσει τον άνθρωπο να έρθει αντιμέτωπος με τη φρικτή τραυματική εμπειρία, να μπορέσει, να κατονομάσει τον πόνο και τον θυμό, να τον επεξεργαστεί, να πενθήσει και να προχωρήσει στη ζωή του. Σε αυτό το στάδιο θέλει βοήθεια και στήριξη.

Με την πείρα που έχουμε από την περιπέτεια της οικονομικής κρίσης (αντίξοες συνθήκες φτώχειας και στέρησης), και τη γνώση που αποκομίσαμε, ίσως πρέπει να θυμηθούμε ποιες εσωτερικές και εξωτερικές αξίες και δυνάμεις μπορεί να μας κράτησαν…

Ανεκτίμητη η αξία ενός τρυφερού βλέμματος, ενός γλυκού χαμόγελου, μιας καλής κουβέντας αλλά και υλικής βοήθειας για όλους τα παραπάνω.