Ο Κωστής Παλαμάς και οι μούσες του.

Γράφει ο Ανδρέας Μουντούρης.

Κωστής Παλαμάς. 

Η πιο σημαντική ποιητική και πνευματική φυσιογνωμία της νεώτερης Ελλάδος από το 1890 έως το 1940 κι ένας από τους μεγαλύτερες ποιητές του Ελληνισμού. Γεννήθηκε το 1859 στην Πάτρα από γονείς Μεσολογγίτες , όπου η γενιά των Παλαμάδων είχε προσφέρει στο έθνος πολλούς σοφούς και διδασκάλους. Επτά χρονών, έμεινε  ορφανός και από πατέρα και από μητέρα. Τον ανέλαβε τότε ο θείος του Δημήτριος Παλαμάς και τον εγκατέστησε στο σπίτι του, στο Μεσολόγγι. Στην ιερή «πόλη της εξόδου», που θα γίνει μία από τις βασικές κοιτίδες, της ποιήσεώς του, ο Παλαμάς θα μείνει έως το 1875. Μετά την αποφοίτησή του από το γυμνάσιο Μεσολογγίου θα έλθει στην Αθήνα  για να εγγραφεί στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου. Όμως, ελάχιστα θα φοιτήσει, γιατί θα τον απορροφήσουν η ποίηση και η λογοτεχνία. Την ίδια εποχή ο Παλαμάς ασχολείται και με τη δημοσιογραφία  και συνεργάζεται με τα κυριότερα περιοδικά και εφημερίδες της εποχής του. Το 1886 είναι χρονιά σημαντική στη ζωή του Παλαμά. Τυπώνει την πρώτη ποιητική του συλλογή, τα «Τραγούδια της Πατρίδος μου», και παντρεύεται με την όμορφη Μεσολογγιτοπούλα Μαρία Βάλβη, με την οποία και θα αποκτήσει τρία παιδιά, τη Ναυσικά, τον Λέανδρο και τον Άλκη. Ο θάνατος του Άλκη σε ηλικία πέντε χρονών, θα τον βυθίσει σε άφατη οδύνη, από την οποία θα τον λυτρώσει το αριστουργηματικό ελεγείο  « Ο Τάφος » (1898).Το τεράστιο έργο του Παλαμά, γραμμένο σε 20 συλλογές χωρίζεται σε δυό κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν τα εθνολατρικά, τα πατριδολατρικά και τα ιστορικά του ποιήματα. Μύριες αγάπες και λατρείες αυλακώνουν την ποίησή του, αλλά η μεγάλη και η μόνιμη αγάπη του είναι η πατρίδα. Είναι το Γένος, είναι ο Ελληνισμός με την τρισχιλιόχρονη ιστορία του.

Κυρίως όμως, την κατηγορία αυτή την εκπροσωπούν τα δύο μακρόπνοα επικά και λυρικά αριστουργήματα : Ο «Δωδεκάλογος του Γύφτου» και η Βυζαντινή εποποιία «Η Φλογέρα του Βασιλιά», που δοξαστικά περιστρέφεται γύρω από την πολεμικότερη μορφή του Βυζαντίου, τον αυτοκράτορα Βασίλειο Βουλγαροκτόνο.

Η δεύτερη κατηγορία, η άλλη όψη της παλαμικής ποίησης, είναι καθαρά και απόλυτα λυρική. Αυτή μέσα από αμέτρητα ποιήματα όλων των διαστάσεων, ταυτίζεται με την κίνηση του εσωτερικού κόσμου, ψυχικού και πνευματικού. Δεν υπάρχει συναισθηματική πτυχή, κατάσταση, και θέματα γύρω από τα ανθρώπινα προβλήματα, που να μη βρήκε την εντονότατη ατομική του διατύπωση στην αδρή και τρυφερή ποίηση του Παλαμά. Σωστός λυρικός θησαυρός η «Ασάλευτη Ζωή», με τις σειρές των ποιημάτων «Πατρίδες», «Ο Γυρισμός», «Οι Εκατό Φωνές», την ασύγκριτη ¨Φοινικιά» και τα μεγάλα οράματα «Ασκραίος»  και  «Αλυσίδες», είναι το υψηλότερο δέντρο του παλαμικού λυρισμού. Γύρω από αυτό ανθίζουν, οι συλλογές «Τα μάτια της ψυχής μου», «Οι Χαιρετισμοί της Ηλιογέννητης», « Οι καημοί της Λιμνοθάλασσας», « Οι νύχτες του Φήμιου » και η « Βραδινή Φωτιά ».

Ο Παλαμάς, ως γνωστόν, ήθελε να υπάρχει πάντα στη ζωή του μια μούσα, να τον εμπνέει. Μια γυναίκα μούσα, πράγμα που ισχύει γενικώς για τους ποιητές, καλλιτέχνες και δημιουργούς σε όλα τα επίπεδα, κατά περίπτωση.

Μια ξεχωριστή γυναικεία μορφή, η Στέλλα Διαλέτη από τη Χρυσοβίτσα του Θέρμου, κόρη του Αντιστράτηγου Δημοσθένη Διαλέτη, η «Αρχοντοπούλα της Αιτωλίας» έγινε για τον Παλαμά η τελευταία μούσα της μακρόχρονης ζωής του. Ενέπνευσε στον Παλαμά ένα βαθύ αίσθημα, φιλικό και ερωτικό μαζί, και του έδωσε το έναυσμα για μερικά από τα ωραιότερα λυρικά και υπαρξιακά ποιήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Είκοσι χρονών η Στέλλα, 65 ο Παλαμάς, όταν πρωτογνωρίστηκαν.

Θαυμάστριές του ήταν, κατά καιρούς, η Μυρτιώτισσα  φιλολογικό ψευδώνυμο της γνωστής ποιήτριας Θεώνης Δρακοπούλου), η Φωτεινή Οικονομίδη,  η Λιλή Ιακωβίδου, η Ελένη Κορτζά, και άλλες με τις οποίες είχε στενή και θερμή επικοινωνία ο ποιητής, και αντάλλασσε μαζί τους επιστολές,΄που σώζονται σήμερα στο Ίδρυμα Παλαμά.

Ο Παλαμάς κατηγορήθηκε για τις σχέσεις που δημιουργούσε, σε μεγάλη ηλικία, με νεαρές κοπέλες-μούσες.Πολλοί επικριτές του χαρακτήρισαν τις σχέσεις αυτές ανάρμοστες κι ανήθικες, τόσο για τη διαφορά ηλικίας που είχε ο ποιητής με τις μούσες του, όσο και για το λόγο, ότι ο Παλαμάς στη συνείδηση του λαού είχε καθιερωθεί ως εθνικός ποιητής, ως σημαιοφόρος ιδεών και αξιών, ήταν απαράδεκτο να διατηρεί τέτοιες επιλήψιμες σχέσεις.

Ακόμη κι η οικογένειά του τον κατηγορούσε γι’ αυτό. Η γυναίκα του Μαρία του έκανε συχνά άγριες σκηνές ζηλοτυπίας. Ο γιός του Λέανδρος τον εχθρευόταν και του επετίθετο με δριμύτητα. Η κόρη του Ναυσικά, που από μικρή υπεραγαπούσε και θαύμαζε τον πατέρα της, τώρα μελαγχολούσε και του έκανε παράπονα. Ο ποιητής σ’ ένα γράμμα του προς τη Ναυσικά, (που σώζεται στο Ίδρυμα Παλαμά),γράφει :

Ναυσικούλα …

Ο άνθρωπος, εκεί που κάτι αξίζει, είναι στο να δημιουργεί. Η ποίηση, η μουσική, η ζωγραφική, η επιστήμη, η φιλοσοφία, η δημιουργία, να τα δικαιολογητικά του κόσμου τούτου … Αν έλειπαν αυτά, δεν θα ήταν ανάγκη να υπάρχει ο κόσμος.

Χωρίς αυτά, ούτε αλήθεια, ούτε ομορφιά υπάρχει …

Αυτό αναζητώ και εκφράζω στο έργο μου … Δεν είμαι μπαίγνιο της Α΄ ή Γυναίκας, όπως με κατηγορεί η μητέρα σου κι ο αδελφός σου.

Δεν έχω ευνοούμενες, όπως λέτε. Μόνες μου ευνοούμενες είναι η ποίηση, η Έμπνευση, η Δημιουργία …

Κρίμα που δεν το καταλάβατε, κρίμα για την πεζή αντίληψη της ζωής που δείχνετε, η οποία περνά έξω απ’ τα πράγματα ….

Αντίθετα με την ποιητική αντίληψη της ζωής, που είναι το κοίταγμα των πραγμάτων απ’ τη βαθειά και ωραία τους όψη, που είναι η μόνη αληθινή. Αυτή την όψη αναζητώ, και στο έργο μου και στις σχέσεις μου, και στις μούσες μου … Έτσι είδε τη γυναίκα-μούσα ο Παλαμάς: εμπνεύστρια και συνεργάτρια στην καλλιτεχνική δημιουργία.

Δείχνουν λοιπόν επιπολαιότητα και αμάθεια, όσοι τον έχουν χαρακτηρίσει, κατά καιρούς, ερωτύλο, ανήθικο, ξεμωραμένο κ.λ.π.

Αλλά και μεγάλες στην ηλικία γυναίκες τον ενέπνεαν, όταν είχαν κάποιο εντυπωσιακό γνώρισμα. Μια τέτοια ήταν «Η Κόρη των Αθηνών», η Τερέζα Μακρή, που είχε γνωρίσει, αγαπήσει και εξυμνήσει ο Λόρδος Βύρων.

Μετά την απελευθέρωση η Τερέζα ήρθε στην Ιερά Πόλη για να προσκυνήσει τον τάφο του Μπάιρον. Τότε γνώρισε και παντρεύτηκε  τον Ιάκωβο  Μπλακ, που ήταν πρόξενος της Αγγλίας στο Μεσολόγγι κι έμεινε μαζί του εκεί ! Έτσι τη γνώρισε ο Παλαμάς σε μεγάλη ηλικία πια, που θυμόταν όμως το ειδύλλιό της με τον Βύρωνα, και έλεγε στον μικρό Παλαμά, ότι την επισκέπτεται ακόμη στα όνειρά της ο Βύρων, και την ελέγχει γιατί παντρεύτηκε άλλον, αντί να μείνει πιστή στην πρώτη της αγάπη, δηλαδή σ’ αυτόν. Τέτοιες ιστορίες ερέθιζαν τη φαντασία του μικρού Παλαμά, και τέτοιες γυναίκες τον ενέπνεαν ανεξαρτήτως ηλικίας ! Ο Παλαμάς άρρωστος βαριά, φορτωμένος χρόνια και δόξα, πεθαίνει στις 27 Φεβρουαρίου 1943, στις πιο τραγικές ώρες της Κατοχής, σαράντα ημέρες έπειτα από το θάνατο της αγαπημένης του γυναίκας.

Η κηδεία του έμεινε ιστορική στα χρόνια του έθνους. Μπροστά στον έκπληκτο Γερμανό κατακτητή, χιλιάδες λαός πλημμύρισε το Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας και συνόδευσε το σκήνωμα του ποιητή ως την τελευταία του κατοικία,  τραγουδώντας τον εθνικό μας ύμνο. Λίγο πριν ο Άγγελος Σικελιανός, ο ποιητικός διάδοχος του Παλαμά, είχε απαγγείλει το περίφημο νεκρώσιμο ποίημα, που τελειώνει με τους στίχους : «Οι σημαίες

οι φοβερές της λευτεριάς ξεδιπλωθείτε στον αέρα»  !